Odporność

Nasz organizm jest ciÄ…gle narażony na dziaÅ‚anie patogenów (np. wirusów, bakterii, pasożytów), które w ogromnych iloÅ›ciach wystÄ™pujÄ… w otaczajÄ…cym nas Å›rodowisku. Ale przecież nie każdy nasz kontakt z drobnoustrojami koÅ„czy siÄ™ chorobÄ…. Można powiedzieć – na szczęście, bo gdyby tak byÅ‚o nigdy nie moglibyÅ›my siÄ™ cieszyć peÅ‚niÄ… zdrowia. Dlaczego tak siÄ™ dzieje? Ponieważ organizm każdego czÅ‚owieka zostaÅ‚ wyposażony w swój wÅ‚asny system obronny tzw. odporność, chroniÄ…cy nas przed różnego rodzaju patogenami, które bez przerwy szukajÄ… drogi którÄ… mogÅ‚yby siÄ™ przedostać do naszego organizmu. Dlatego tak ważne jest aby wiedzieć: czym jest odporność, jak dziaÅ‚a ukÅ‚ad odpornoÅ›ciowy, co powoduje osÅ‚abienie odpornoÅ›ci oraz jak tÄ™ odporność wzmocnić tzn. co na odporność.

 

Czym jest odporność?

Odporność nie jest sprawÄ… prostÄ…. Na odporność skÅ‚ada siÄ™ zbiór licznych, ale przede wszystkim skomplikowanych mechanizmów, które biorÄ… udziaÅ‚ w wytworzeniu odpowiedzi odpornoÅ›ciowej. Oznacza to zarówno zdolność do czynnej oraz biernej ochrony organizmu przed atakujÄ…cymi go patogenami. JeÅ›li ukÅ‚ad odpornoÅ›ciowy dziaÅ‚a poprawnie to jesteÅ›my zdrowi – ciaÅ‚o jest wÅ‚aÅ›ciwie chronione, nie straszne sÄ… nam wirusy, bakterie, czy grzyby. Natomiast jeÅ›li ukÅ‚ad immunologiczny nie dziaÅ‚a prawidÅ‚owo – no to mamy problem.

Tak naprawdę to dopóki nie pojawią się jakieś dolegliwości to większość z nas zupełnie nie zwraca uwagi na stan swojego zdrowia. A to duży błąd, bo zazwyczaj organizm wysyła nam o wiele wcześniej pewne sygnały, że np. dzieje się coś niepokojącego lub czegoś potrzebuje, ale niestety my nie zawsze potrafimy je prawidłowo odczytać.

Prawidłowe funkcjonowanie odporności to niedopuszczenie do ataku patogenów, a jeśli to już się zdarzy to liczy się ich szybka lokalizacja, rozpoznanie i niszczenie.

 

UkÅ‚ad odpornoÅ›ciowy – elementy ukÅ‚adu immunologicznego

 

Układ odpornościowy jest mechanizmem złożonym, na który składa się wiele elementów. Są nimi np. bariery zewnętrzne czyli skóra i błony śluzowe, ale wśród najważniejszych elementów układu odpornościowego należy wymienić:

– grasicÄ™ i Å›ledzionÄ™;

– szpik kostny (w nim powstajÄ… komórki odpornoÅ›ciowe);

– komórki odpornoÅ›ciowe głównie biaÅ‚e krwinki (leukocyty) w tym m.in. limfocyty, monocyty, neutrofile;

– organy zbudowane z tkanki limfoidalnej czyli wÄ™zÅ‚y chÅ‚onne, migdaÅ‚ki (w nich stacjonujÄ… komórki odpornoÅ›ciowe i przeciwciaÅ‚a);

Wszystkie te wyżej wymienione elementy współpracując ze sobą tworząc mechanizmy obronne chroniące nasz organizm przed patogenami. Jakość ich współpracy decyduje o sile naszej odporności.

Jeszcze jedna ważna sprawa, a mianowicie układ odpornościowy jest bardzo silnie powiązany z układem nerwowym i hormonalnym przez co nasza odporność jest w pewien sposób uzależniona od prawidłowego działania obu wymienionych układów.

 

Jak działa układ odpornościowy?

 

Układ immunologiczny chroni nasz organizm przed patogenami na różnych poziomach. Przy każdym następnym poziomie wzrasta zarówno siła jak i skuteczność działania mechanizmów odpornościowych.

Układ odpornościowy działa głównie poprzez 3 linie obrony:

I linia –  pierwszÄ…, a zarazem najprostszÄ… liniÄ… obrony sÄ… bariery fizyczne, które zabezpieczajÄ… przed przedostaniem siÄ™ do organizmu wszelkich patogenów (wirusów, bakterii) znajdujÄ…cych siÄ™ na zewnÄ…trz. Bariery anatomiczne tj. skóra czy bÅ‚ony Å›luzowe wyÅ›cielajÄ…ce drogi oddechowe, ukÅ‚ad pokarmowy oraz moczowo – pÅ‚ciowy chroniÄ… nas w sposób mechaniczny. Skóra jest skutecznÄ… barierÄ… dla patogenów pod warunkiem, że jest zdrowa (nie ma przerwanej ciÄ…gÅ‚oÅ›ci). Problem pojawia siÄ™ wówczas, kiedy skóra lub bÅ‚ony Å›luzowe sÄ… uszkodzone – mogÄ… stać siÄ™ one bowiem tzw. wrotami zakażenia. KolejnÄ… barierÄ… tym razem fizjologicznÄ… sÄ… odruchy oczyszczajÄ…ce ukÅ‚ad oddechowy i pokarmowy z patogenów, zaliczamy do nich: kaszel, kichanie, wymioty, biegunkÄ™, a także Å‚zawienie oczu. Patogeny chcÄ… rozprzestrzenić siÄ™ po organizmie muszÄ… też pokonać czekajÄ…ce na nie bariery chemiczne, a mianowicie kwaÅ›ne pH w żoÅ‚Ä…dku, niskie pH w pochwie, czy lizozym w Å‚zach. Bariera fizjologiczna oraz chemiczna sÄ… zaliczane do elementów odpornoÅ›ci wrodzonej.

II linia – jeÅ›li patogen przeÅ‚amie I liniÄ™ obrony i znajdzie siÄ™ w organizmie to czeka go natychmiastowa, ale nieswoista odpowiedź ze strony naszego ukÅ‚adu immunologicznego. II linia obrony to odporność wrodzona. Za ten typ odpowiedzi immunologicznej odpowiadajÄ… komórki tj. monocyty, makrofagi, granulocyty (tzw. komórki żerne, fagocytarne) oraz interferon. II linia obrony może rozpocząć swoje dziaÅ‚anie praktycznie natychmiast po kontakcie z antygenem. Bardzo czÄ™sto ten rodzaj odpornoÅ›ci wrodzonej (niespecyficznej) jest wystarczajÄ…cy do eliminacji patogenu. Ponieważ mechanizm ten nie jest jednak tak precyzyjny jak mechanizmy swoiste (odporność nabyta) to nie zawsze udaje siÄ™ mu usunąć obcy antygen z organizmu.

III linia – ostatecznÄ… liniÄ™ obrony ukÅ‚adu immunologicznego stanowi odporność swoista (nabyta). W tym przypadku odpowiedź ukÅ‚adu odpornoÅ›ciowego jest udoskonalona poprzez rozpoznanie patogenu, który już wczeÅ›niej zostaÅ‚ wyeliminowany przez organizm. Po wyeliminowaniu patogenu, ta tzw. „udoskonalona odpowiedź” zostaje zachowana w komórkach odpornoÅ›ciowych jako tzw. pamięć immunologiczna. To wÅ‚aÅ›nie pamięć immunologiczna pozwala ukÅ‚adowi odpornoÅ›ciowemu na przygotowanie szybszego i silniejszego ataku przy kolejnym kontakcie z tym patogenem w przyszÅ‚oÅ›ci.

 

 

Rodzaje odporności

 

Każdy z nas od przyjÅ›cia na Å›wiat ma do dyspozycji tzw. odpowiedź wrodzonÄ… (nieswoistÄ…), która nie ulega zmianie przy kolejnych ekspozycjach na dany patogen. Opiera siÄ™ ona głównie na fagocytozie, czyli dziaÅ‚aniu tzw. komórek żernych tj. monocytów, makrofagów i granulocytów. Ich zadaniem jest nieswoiste niszczenie wszelkich antygenów rozpoznanych jako obce. Na odporność wrodzonÄ… skÅ‚ada siÄ™: odporność bierna – zalicza siÄ™ tutaj kwaÅ›ne pH skóry, pochwy czy soku żoÅ‚Ä…dkowego, obecność lizozymu w Å‚zach, interferonu we krwi, czy laktoferyny w mleku oraz odporność czynna – do której zalicza siÄ™ wÅ‚aÅ›nie fagocytozÄ™, a także przyspieszony metabolizm, podwyższonÄ… temperaturÄ™ ciaÅ‚a oraz oczyszczanie dróg oddechowych i pokarmowych poprzez odruchy tj. kichanie, kaszel, wymioty, biegunkÄ™.

Drugim rodzajem odporności jest odporność swoista (nabyta), którą nabywamy wraz z upływem lat. Charakterystycznymi cechami odporności nabytej jest jej wysoka swoistość i pamięć (czyli świetnie rozpoznaje i pamięta patogen np. odra pozostawia pamięć na całe życie), dzięki czemu nasz układ odpornościowy odpowiada efektywnie na drugi i każdy kolejny kontakt z danym patogenem. Komórkami odpowiedzialnymi za działanie odporności nabytej są : limfocyty T, limfocyty B i przeciwciała. Odporność swoistą możemy nabyć w sposób bierny lub czynny, a każdy z nich w sposób naturalny lub sztuczny.

Odporność swoista bierna naturalna – przykÅ‚adem nabywania tego rodzaju odpornoÅ›ci sÄ… przeciwciaÅ‚a przekazywane przez Å‚ożysko od matki do pÅ‚odu oraz przeciwciaÅ‚a przekazywane noworodkowi przez matkÄ™ z mlekiem podczas karmienia piersiÄ….

Odporność swoista bierna sztuczna – ten rodzaj odpornoÅ›ci polega na podaniu surowicy zawierajÄ…cej gotowe przeciwciaÅ‚a przeciwko konkretnemu antygenowi wytworzone przez innego osobnika np. surowica przeciwtężcowa. Surowice podaje siÄ™ w sytuacjach poważnego zagrożenia zdrowia lub życia, kiedy nie ma czasu na wytworzenie wÅ‚asnej odpowiedzi immunologicznej. Ten rodzaj odpornoÅ›ci jest bardzo krótkotrwaÅ‚y – podane przeciwciaÅ‚a po zwalczeniu patogenu jako obce sÄ… dość szybko usuwane z organizmu, nie pozostawia nam też odpornoÅ›ci na przyszÅ‚ość.

Odporność swoista czynna naturalna – ten rodzaj odpornoÅ›ci powstaje na skutek przebycia danej choroby zakaźnej lub czÄ™stych bezobjawowych zakażeÅ„, czyli po tzw. przechorowaniu. Ten rodzaj odpornoÅ›ci powstaje w organizmie od momentu zakażenia, aż do chwili wyzdrowienia Odporność ta charakteryzuje siÄ™ dużą trwaÅ‚oÅ›ciÄ…, czasami wrÄ™cz na caÅ‚e życie np. ospa, odra, pÅ‚onica, różyczka,

Odporność swoista czynna sztuczna – odporność ta jest wytwarzana w naszym organizmie na skutek podania szczepionki, która ma na celu wywoÅ‚anie odpowiedzi immunologicznej. Szczepionki nie powodujÄ… choroby (zawierajÄ… drobnoustroje martwe lub żywe, ale pozbawione wirulencji (zjadliwoÅ›ci)), ale pobudzajÄ… organizm do wytworzenia przeciwciaÅ‚ przeciwko danemu patogenowi.

 

Czynniki osłabiające odporność? Co powoduje obniżenie odporności?

 

Aby cieszyć się dobrą odpornością wszystkie elementy uczestniczące w mechanizmach odpornościowych muszą działać bez zarzutu, ważne jest też prawidłowe funkcjonowanie układów: nerwowego i hormonalnego. Jeśli, któryś z tych elementów zawiedzie obserwujemy spadek lub obniżenie odporności.

Czynniki powodujące obniżenie odporności to m.in:

– zÅ‚a dieta;

– brak aktywnoÅ›ci fizycznej;

– stres;

– zmÄ™czenie i przepracowanie;

– brak, a zazwyczaj niedobór snu (lub zÅ‚ej jakoÅ›ci sen);

– czÄ™ste podróże i zmiany klimatu;

– czÄ™ste infekcje, a szczególnie te zakoÅ„czone antybiotykoterapiÄ… (antybiotyki w niektórych przypadkach sÄ… niezbÄ™dne, ale niestety osÅ‚abiajÄ… dziaÅ‚anie ukÅ‚adu odpornoÅ›ciowego);

– ubranie niedopasowane do warunków atmosferycznych (marzniÄ™cie lub przegrzanie);

 

Jak wzmocnić odporność? Sposoby na wzmocnienie odporności.

 

Jak widać układ odpornościowy oraz związane z nim mechanizmy są niezwykle złożone więc tym samym nie ma jednego skutecznego sposobu na wzmocnienie odporności. Ważne są głównie działania systematyczne i długoterminowe, czyli skupienie się na budowaniu zdrowia, a wtedy otaczające nas drobnoustroje nie będą dla nas stanowić tak wielkiego zagrożenia. W budowaniu zdrowia i wzmacnianiu odporności ważne są wielokierunkowe działania, a jednym z najważniejszych jest nasz styl życia czyli: zdrowa zbilansowana dieta, aktywność fizyczna, umiejętność radzenia sobie ze stresem, właściwa ilość i dobra jakość snu, odpoczynek i relaks, strój pasujący do panujących warunków atmosferycznych. Tak wiele zależy od nas samych, to i wiele więcej możemy zrobić aby wzmocnić swój układ immunologiczny.

Sposoby na wzmocnienie odporności:

– odpowiednia dieta – to dieta zbilansowana zarówno od wzglÄ™dem iloÅ›ciowym jak i jakoÅ›ciowym. Musi dostarczać do organizmu potrzebnych mu skÅ‚adników odżywczych (biaÅ‚ek, tÅ‚uszczy, wÄ™glowodanów), witamin i minerałów (należy pamiÄ™tać iż wiÄ™kszość z witamin i minerałów musi być dostarczana z zewnÄ…trz, bo organizm nie potrafi ich sam sobie wytworzyć), a także antyoksydantów. Głównym zadaniem antyoksydantów jest oczywiÅ›cie eliminacja nadmiaru wolnych rodników, ale co ważne antyoksydanty sprzyjajÄ… także wzrostowi odpornoÅ›ci. Co powinno znajdować siÄ™ z zdrowej diecie? Produkty z peÅ‚nego ziarna, warzywa i owoce (sÄ… bogate w cenne dla zdrowia i odpornoÅ›ci antyoksydanty, witaminy i mineraÅ‚y), wartoÅ›ciowe tÅ‚uszcze (wiÄ™cej roÅ›linnych niż zwierzÄ™cych) i nabiaÅ‚, a także woda. MiÄ™so tak, ale raczej chude (podobnie wÄ™dliny), ważnym elementem sÄ… też tÅ‚uste ryby morskie jak: dorsz, Å‚osoÅ› czy makrela. NajczÄ™stsze zaobserwowane niedobory dotyczÄ… witamin z grupy B, oraz minerałów tj. żelazo, cynk, selen czy miedź.

– aktywność fizyczna – mocne ciaÅ‚o to także ważny element dobrej odpornoÅ›ci. Poza dietÄ… warto zadbać także o aktywność fizycznÄ… np. jazda na rowerze, jogging, ćwiczenia na Å›wieżym powietrzu. Już 30 minut aktywnoÅ›ci fizycznej w ciÄ…gu dnia pomaga obronić siÄ™ naszemu organizmowi przed atakiem patogenów (zwiÄ™ksza siÄ™ w organizmie ilość limfocytów zwanych Natural Killers w dużej mierze odpowiedzialnych za naszÄ… odporność). JeÅ›li nie chcemy ćwiczyć to należy zdecydować siÄ™ na codzienny trwajÄ…cy minimum 30 minut spacer lub marsz. Spacerować należy bez wzglÄ™du na pogodÄ™ (temperaturÄ™ czy porÄ™ roku).

– umiejÄ™tność radzenia sobie ze stresem i relaks – pÄ™d życia, ciÄ…gÅ‚y stres – to wszystko w negatywny sposób wpÅ‚ywa na nasze zdrowie i na odporność. Każdego dnia należy znaleźć dla siebie czas na chwilÄ™ odpoczynku i relaksu (róbmy  w tym czasie to co lubimy robić najbardziej, co nas relaksuje i odpręża).

– zdrowy sen – ważna jest zarówno ilość jak i jakość snu. PowinniÅ›my spać okoÅ‚o 8 – 10 godzin (sen nie powinien być przerywany). Sen jest niezwykle ważny ponieważ w tym czasie organizm ma czas na regeneracjÄ™ i odbudowÄ™ siÅ‚. Należy spać w ciemnoÅ›ci, pomieszczenie przed snem powinno być dokÅ‚adnie przewietrzone, a jeÅ›li pogoda na to pozwala to warto spać przy uchylonym oknie. Z badaÅ„ wynika, że osoby niewyspane, źle Å›piÄ…ce o wiele częściej zapadajÄ… na różnego rodzaju infekcje;

– hartowanie – spokojnie nie mam na myÅ›li wstÄ™powania do klubu morsa i kÄ…pieli w lodowatej wodzie. Hartować można siÄ™ w sposób domowy tzn. w swojej Å‚azience podczas codziennego prysznica. Jak to wyglÄ…da? Podczas kÄ…pieli naprzemiennie polewamy ciaÅ‚o ciepÅ‚Ä… i zimnÄ… wodÄ… (minimum 3 zmiany podczas kÄ…pieli, zawsze na zakoÅ„czenie woda zimna). Tego typu zabieg poprawi ukrwienie caÅ‚ego ciaÅ‚a i tym samym wzmocni nasz system immunologiczny (bÄ™dzie on też przyzwyczajony do zmian temperatur jakie nastÄ™pujÄ… jesieniÄ… i zimÄ…). OczywiÅ›cie jeÅ›li nie mamy przeciwwskazaÅ„ to warto w celu wzmocnienia odpornoÅ›ci raz w tygodniu skorzystać z sauny.

– wÅ‚aÅ›ciwy strój oraz temperatura pomieszczeÅ„ w których przebywamy – jak wiadomo strój powinien być dopasowany do panujÄ…cych warunków atmosferycznych (zimÄ… pamiÄ™tajmy o czapce, rÄ™kawiczkach i szaliku), warto ubierać siÄ™ na cebulkÄ™ aby nie dopuÅ›cić do zmarzniÄ™cia ani przegrzania organizmu. OdnoÅ›nie temperatury w pomieszczeniach: optymalna temperatura to okoÅ‚o 20 C. Pomieszczenia powinny być codziennie wietrzone, jeÅ›li zimÄ… dziaÅ‚a centralne ogrzewanie to należy też zadbać o prawidÅ‚owÄ… wilgotność powietrza (można powiesić np. mokry rÄ™cznik na kaloryferze).

– śmiech – podczas Å›miechu wytwarzane sÄ… endorfiny, które nie tylko poprawiajÄ… nastrój, ale także wspierajÄ… ukÅ‚ad odpornoÅ›ciowy. Jest to metoda wzmacniania odpornoÅ›ci, która nic nie kosztuje.

W celu uzupełnienia niedoborów i wzmocnienia odporności można stosować także suplementy diety.